Actividade 36: Extincións

Desgraciadamente non temos nin idea da maioría das especies que, nalgún momento, habitaron terras e océanos. Por non saber nin sequera coñecemos cantas especies hai na actualidade. 

Que é o que condiciona as posibles especies que hai nun planeta? Pois fundamentalmente tres causas: os "recursos" necesarios para a vida; o proceso de evolución , que determina que só as especies mellor adaptadas ao medio poden sobrevivir; e finalmente outros factores que fan que, periodicamente, a Terra pase por épocas de grandes extincións.

- Das distintas extincións que se produciron na historia da Terra indica: cando sucedeu cada unha, a que foi debida, 1 ou 2 exemplos de especies que desaparecerón e, se atopas, que porcentaxe de especies se extinguiron.  

• 0 – 2.400-2.000 millóns de anos: A Gran  Oxidación:Aínda que non adoita incluírse dentro das cinco grandes extincións, sen dúbida foi o primeiro gran golpe de temón á evolución biolóxica: entre 2.400 e 2.050 millóns de anos atrás, no  Paleoproterozoico, a atmosfera e a superficie dos océanos comezaron a encherse de osíxeno, un gas ata entón moi minoritario na Terra. Asúmese que os responsables deste fenómeno coñecido como a Gran  Oxidación foron os microorganismos  fotosintéticos, aínda que aínda se discute se as principais responsables foron as  cianobacterias ou outros  microbios máis primitivos, como tamén se investiga cales foron as causas desta drástica deriva. 
• 1 – 443 millóns de anos: Extinción  ordovícica- silúrica:Durante máis de 2.000 millóns de anos de vida na Terra só existiron seres  unicelulares, ata que fai uns 575 millóns de anos comezaron a aparecer os primeiros organismos  multicelulares, un fenómeno chamado explosión de  Avalon. Esta diversificación, posibilitada polo fin da  glaciación global, aínda oculta moitos segredos á ciencia. Un deles é ata que punto aquela fauna do período  Ediacárico deixou descendentes no gran estalido de vida que acaeceu pouco despois, fai 540 millóns de anos: a explosión  cámbrica.
•  2 – 372 millóns de anos: Extinción  devónica: Fai 419 millóns de anos comezou o  Devónico, hoxe coñecido como a era dos peixes, xa que estes animais creceron e diversificáronse ata colonizar todos os ambientes acuáticos; un deles, o  Dunkleosteus, alcanzaba case os 9 metros. Tamén os vertebrados comezaron a abandonar timidamente as augas para aventurarse en terra seca coas súas aletas que, como no caso do  tiktaalik, ían transformándose en patas para orixinar os primeiros  tetrápodos. Pero o  Devónico foi tamén cando a Terra fíxose verde: as plantas cubriron a paisaxe formando grandes bosques que se poboaron de  invertebrados como  miriápodos,  arácnidos e os primeiros insectos.A finais do  Devónico comezou unha serie de extincións que se prolongaron durante millóns de anos e que en conxunto exterminaron ata un 75% de todas as especies. O carácter gradual da segunda gran extinción da historia da Terra fixo aflorar múltiples hipóteses sobre as súas causas, incluíndo as habituais como o  volcanismo ou o impacto dun obxecto espacial. Unha teoría interesante é que foron as plantas as causantes de todo iso: sen  herbívoros que controlasen a súa proliferación, a explosión de vida vexetal provocou un forte descenso do CO2 atmosférico que reduciu o efecto invernadoiro, desencadeando un arrefriado global. A iso uniuse a liberación de nutrientes aos océanos pola acción das plantas sobre a roca, cunha consecuente proliferación de algas que eliminou o osíxeno da auga. A extinción do  Devónico só afectou as especies acuáticas. Os  trilobites, un dos grupos de maior éxito do  Paleozoico, perderon a maioría das súas especies.  
• 3 – 252 millóns de anos: Extinción  pérmica- triásica:Fai 252 millóns de anos produciuse a que se considera a maior extinción na historia terrestre, tan extensa como para marcar a morte dunha era, o  Paleozoico, e o nacemento doutra, o  Mesozoico, que hoxe coñecemos como o reinado dos dinosauros. A causa adoita atribuírse a un episodio  volcánico masivo que orixinou a rexión coñecida como  traps  siberianos, liberando grandes cantidades de CO2 que orixinaron un quecemento global catastrófico, aínda que non se descarta o posible impacto dun obxecto espacial. O resultado foi a extinción de máis do 85% das especies mariñas en só 100.000 anos. E aínda que foi o final definitivo para algúns animais emblemáticos do  Paleozoico, como os poucos  trilobites que sobreviviran ás dúas extincións anteriores, a extinción en terra puido ser máis prolongada e afectar ao 70% da fauna, incluíndo numerosos réptiles, anfibios e insectos.Segundo un estudo de 2021, á extinción seguiu unha proliferación de bacterias e algas nas augas que as converteu nunha sopa tóxica e  inhabitable durante centos de miles de anos; a Terra tardou 4 millóns de anos en recuperarse, e os arrecifes de coral non volverían ao seu antigo esplendor ata 14 millóns de anos despois. Os autores do estudo advertían de que isto mesmo está a suceder na emerxencia climática actual: a excesiva vertedura de nutrientes e o quecemento dos mares provoca esta  eutrofización que consome o osíxeno da auga, creando zonas mortas e liberando á atmosfera grandes cantidades de  N2Ou, un gas de efecto invernadoiro. 
• 4 – 201 millóns de anos: Extinción  triásica- xurásica: O  Triásico, o primeiro período da era  Mesozoica, é un lapso de 50 millóns de anos flanqueado por dous das grandes extincións terrestres. Non foi ata mediados deste período cando a vida comezou a recuperar a diversidade que tiña antes da catástrofe do fin do  Pérmico, só para que pouco despois un novo  cataclismo  volcánico na rexión do actual océano Atlántico —segundo a hipóteses corrente— evacuase inmensas cantidades de CO2, provocando un quecemento do planeta e unha acidificación dos océanos que foron devastadores para a  biosfera.Coa desaparición ao final do  Pérmico de moitos dos  terápsidos, os primeiros mamíferos, eran os réptiles os que comezaban a dominar a Terra no  Triásico, unha época de clima cálido e seco. A finais deste período apareceron os dinosauros e os  pterosaurios, os primeiros vertebrados voadores, pero por entón eran os devanceiros dos crocodilos o grupo dominante. Isto cambiou coa gran extinción que acabou co 80% das especies,  diezmando sobre todo aos crocodilos e os mamíferos, e permitindo que os dinosauros se convertesen nos reis do  Jurásico, o período posterior. 
• 5 – 66 millóns de anos: Extinción  cretácica-terciaria:A última das cinco grandes extincións é sen dúbida a máis popularmente coñecida, xa que marcou o fin da era dos dinosauros. Está sobradamente estendida a idea de que o causante do  cataclismo foi o impacto de  Chicxulub, un asteroide duns 12 quilómetros que chocou xunto á actual península mexicana de Iucatán coa potencia de 10.000 millóns de bombas atómicas, abrindo un cráter de 150 quilómetros de diámetro e 20 de profundidade. O arrefriado e  oscurecimiento global que produciu acabou coas tres cuartas partes da vida terrestre, sobre todo os animais de maior tamaño. Durante anos circulou unha hipótese alternativa que atribúe a chamada extinción  K- T ou  K- Pg ( cretácica-terciaria ou  cretácica- paleógena) a un fenómeno de  vulcanismo que orixinou os chamados  traps do  Decán na actual India. Aínda que a teoría de  Chicxulub é a máis aceptada, hoxe pénsase que os volcáns tamén contribuíron ao desastroso resultado final.Con todo, non é do todo preciso dicir que os dinosauros se extinguiron, xa que non todos o fixeron. Do grupo dos dinosauros aviarios, animais máis pequenos que sobreviviron á catástrofe, orixináronse todas as aves actuais, que a  taxonomía actual clasifica tamén como dinosauros de pleno dereito. A desaparición dos grandes réptiles deu ocasión a que os mamíferos, ata entón pequenos animais que se escondían baixo terra, tivesen a súa oportunidade de multiplicarse e poboar o planeta, ata dar orixe ao ser humano; a única especie capaz de iniciar por si mesma unha gran extinción a un ritmo moito máis acelerado do que a natureza xamais conseguiu.